Elektroniczna Kronika Gminy Białaczów

,,Jakkolwiek dla określenia dokonań Z. Broel-Platera trudno użyć przymiotnika ,,wybitne”, to przecież bez wątpienia należy uznać je za ,,znaczące. Były takimi choćby ze względu na skalę działania właściciela dóbr białaczowskich. Owe dobra obejmowały obszar 5177 ha (1923r), były więc największymi w powiecie opoczyńskim i jednymi z największych w województwie kieleckim. Pozycję największych zachowały także po tym, jak reforma rolna i sprawa serwitutów uszczupliły stan posiadania białaczowskich Platerów. Na ich obszarze znajdowały się browary, gorzelnie, młyny i cegielnie, co dodatkowo powiększało wagę gospodarczą posiadłości. Znaczenie i rozpoznawalność Z. Broel – Platera wynikały także z przynależności do rodu, który wprawdzie nie był rodzimy, pochodził z Westfalii, zaś przybył do Polski z Inflant w XVI w.-ale którego członkowie szybko polonizowali się. Będąc wojewodami ,marszałkami, czy wreszcie ministrami na dworze królewskim, zapisywali piękne karty w dziejach narodu i państwa polskiego”.

,,Ważnym elementem zainteresowań Z. Platera była hodowla koni. Był właścicielem stada liczącego ponad 100 sztuk. W okresie I wojny światowej właściwie przestało ono istnieć. Najpierw wierzchowce po początkowych wahaniach ofiarował Legionom. Pozostałe konie stopniowo rekwirowała armia rosyjska, austriacka, niemiecka, później także polska. Po zakończeniu działań wojennych dziedzic białaczowski przystąpił do odbudowy potencjału swojego majątku. Ponieważ faktyczna likwidacja stada koni pociągowych utrudniała gospodarowanie na dużym areale, Plater postanowił sięgnąć po pożyczkę 500 tys marek na zakup pługów motorowych. W majątku, ze względu na słabe gleby, dominowała uprawa żyta i owsa. Zboża nie przynosiły dużych dochodów, przy tym grunty orne zajmowały nieco ponad 20% ogółu powierzchni dóbr. Inaczej rzecz się miała z ziemniakami. Ich produkcja wykazywała tendencję wzrostową, jako że stanowiły one podstawowy surowiec dla pracy gorzelni. W okresie międzywojennym gorzelnia w Białaczowie stała się jednym z najnowocześniejszych w promieniu kilkudziesięciu kilometrów zakładem produkcyjnym- niezależnie od koniunktury przynosił spore dochody”.
,,Kolejnym elementem gospodarki białaczowskiej były stawy hodowlane. Miały one zajmować około 20 ha. Ryby z białaczowskich stawów dostarczano na dworskie stoły. Wreszcie wspomnieć należy o rozległym sadzie, założonym jeszcze przez Małachowskiego, a odnowionym przez ojca Zygmunta”.
,,W drugiej połowie lat 20, Z. Broel-Plater zaczął przymierzać się do realizacji wielkiego projektu, mianowicie wytwórni wyrobów ceramicznych. Był to pomysł wpisujący się w lokalną tradycję przemysłową, jako że na terenie powiatu opoczyńskiego wyroby z wypalanej gliny wytwarzano właściwie ,,od zawsze”, wykorzystując występujące tu złoża surowca. Inwestycje poprzedziło gromadzenie środków finansowych, Zaciągnięto pożyczki bankowe ,sprzedano część majątku m.in lasy, młyn w Parczówku, oraz niewielkie posiadłości na Lubelszczyźnie. Uszczuplono też zasoby finansowe zgromadzone na potrzeby wywianowania córek- za ich zgodą. Przygotowano również grunt pod budowę fabryki, przeznaczając na ten cel część folwarku Skronina. Aby ułatwić wywóz wyprodukowanych towarów, połączono budowany zakład bocznicą z linią kolejową Skarżysko-Koluszki. Plan biznesowy oparto na prostym założeniu. Liczono że wyprodukowaną cegłę kupią chłopi, zastępując drewniane chaty i zabudowania, murowanymi budynkami. Pierwotnie planowano produkcję 500 tys cegieł miesięcznie. Niestety, tego poziomu nie udało się osiągnąć. Popyt na wyroby ceramiczne był znacznie mniejszy od planowanego. Jakie były tego powody?. Przede wszystkim niedobry okazał się czas, w którym cegielnia rozpoczęła produkcję. Zakłady uruchomiono w listopadzie 1929 roku, a więc wkrótce po tym, jak nastąpiło tąpnięcie na giełdzie papierów wartościowych w Nowym Jorku. Rozpoczął się wielki kryzys ekonomiczny. Obrócił on wniwecz wszelkie plany i nadzieje związane ze sztandarową inwestycją Platerów. W konsekwencji 25 października 1932 roku sąd okręgowy w Radomiu ogłosił upadłość zakładu. Zadłużenie cegielni okazało się tak wielkie, że wyrokiem sądu obciążono także majątek hrabiego Zygmunta. Aż do śmierci w 1934 r. Zygmunt dążył do odzyskania kontroli nad firmą i ogólnie całym majątkiem. Bezskutecznie. Zadłużenie, które obciążało Białaczów, udało się częściowo umorzyć, zrestrukturyzować i częściowo spłacić synowi i następcy, Ludwikowi.”

Był to drugi fragment z publikacji dr Tadeusza Wojewody – ,,Zygmunt Broel Plater. Gospodarz dóbr białaczowskich, działacz społeczny, polityk ziemiański”.

Z.S

Ukazała się dawno oczekiwana, przynajmniej przeze mnie, publikacja autorstwa dr Tadeusza Wojewody na temat reformatorskich dokonań Zygmunta Broel Platera na ziemiach białaczowskich. Artykuł został opublikowany w drugiej już serii ,,Almanach świętokrzyski”, wydanego przez Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Skarżysku- Kamiennej.
Z publikacji dowiadujemy się i znajdujemy potwierdzenie, że lokalnym reformatorem, inwestorem zakładów przemysłowych na naszych ziemiach w tamtym czasie, był nikt inny, jak Zygmunt Broel- Plater. Dlaczego to podkreślam. Otóż chcę zadać kłam narracji niektórych mieszkańców naszej gminy, jakoby autorem rozwoju przemysłowego Białaczowa był Stanisław Małachowski. Z publikacji dr Wojewody nie wynika wprost, że marszałek Sejmu Czteroletniego nie przyczynił się do promocji naszych ziem (Pałac i Ratusz), ale to rodzinie Platerów należą się peany, za to jak gospodarczo rozkwitał Białaczów.

Kilka słów o autorze publikacji:

,,Z POWODÓW OSOBISTYCH PODEJMUJE SIĘ PRÓBY WYPEŁNIENIA LUK W HISTORIOGRAFI A TAKŻE MAM NADZIEJĘ ŻE PRZYCZYNIĘ SIĘ W TEN SPOSÓB-CHOĆBY W MINIMALNYM STOPNIU- DO PRZYWRÓCENIA OBECNYM MIESZKAŃCOM BIAŁACZOWA PAMIĘCI O CZŁOWIEKU, KTÓRY TAK WIELE UCZYNIŁ DLA DOBRA MIEJSCOWEJ SPOŁECZNOŚCI”.

TADEUSZ WOJEWODA – ur. 03/01/1957 r w Częstochowie. Absolwent Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Nauk Społecznych. Studia Podyplomowe z Religioznawstwa ukończył na Uniwersytecie Warszawskim. W 2004 roku, na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, obronił tytuł doktora. Pracował w szkolnictwie podstawowym i średnim (Białaczów, Skarżysko-Kamienna). Pomysłodawca utworzenia Polskiego Towarzystwa Historycznego -Oddział Skarżysko-Kamienna.
Miłośnik jazzu. Wieloletni perkusista zespołu ,,Nautilus” Mieszkaniec Białaczowa i Skarżyska-Kamiennej.
,,ZYGMUNT STEFAN MARIAN BROEL – PLATER urodził się 5 sierpnia 1870 roku w Jurkowie (powiat kościański) Zgodnie z tradycją właściwą ziemiaństwu, pierwsze nauki pobierał w domu rodzinnym. W 1888r, Zygmunt zdała maturę i rozpoczął studia na Uniwersytecie Monachijskim. W tym czasie-przypomnijmy-jego ojciec. Ludwik, stał się właścicielem dóbr białaczowskich (po śmierci Stanisława Małachowskiego, dotychczasowa właścicielka dóbr, bezdzietna Hortensja Małachowska, nie czując się związana z Białaczowem, zapisała je w testamencie swojemu SIOSTRZEŃCOWI, Ludwikowi Broel-Platerowi.) Nowy właściciel wszedł w posiadanie majątku dużego wprawdzie, ale mocno zadłużonego. Zakrzątał się koło spraw ekonomicznych na tyle skutecznie, że majątek białaczowski zdjęto z licytacji. Ludwik dbał o przejęte od Małachowskich dobra białaczowskie. Wprowadzał nowinki techniczne, tak w rezydencji, jak i w gospodarstwie, m.in. zainstalował urządzenie, które wówczas robiło furorę w zamożnych warstwach społecznych, mianowicie telefon. Rezydencję, pierwotnie skrojoną na potrzeby samotnego marszałka Sejmu Czteroletniego Stanisława Małachowskiego, wyremontował i rozbudował. W połowie lat 90-tych, wybudował przy gorzelni w Wąglanach zakład rektyfikacyjny oraz młyn w Petrykozach. Od 1900 r. ze względu na zły stan zdrowia, także psychicznego, Ludwik Broel-Plater przekazał zarządzanie majątkiem w Białaczowie, swojemu najstarszemu synowi- Zygmuntowi. Wówczas Białaczów, rodzina Platerów traktowała jako gniazdo rodzinne. Zarządzając majątkiem, Zygmunt działał w organizacjach społecznych i wchodził w świat polityki-choć publicznie deklarował że nie jest politykiem”

Dalsza część- już wkrótce

Zbigniew Szpoton