Białaczów powstał 824 lat temu?
Dodane przez zbigniew dnia Czerwiec 13 2015 20:10:24

Pytanie o powstanie jakiejkolwiek miejscowości w Polsce i nie tylko jest trudne. Założyciele wsi, osad i miast nie troszczyli się o taki drobiazg jak data, a często nie za bardzo zdawali sobie sprawę jaka ta data jest. Niemniej w oparciu o źródła historyczne można pokusić się o próbę, choćby przybliżonego ustalenia czasu powstania Białaczowa, bo o ten stary "gródek" właśnie tu chodzi.
Rozważania na ten temat należy oprzeć przede wszystkim na dostępnych źródłach historycznych. Naturalnie ja nie mam dostępu do takich źródeł, dlatego muszę oprzeć moje przemyślenia na tym co dla mnie jest dostępne. Zdecydowałem się na książkę "Białaczów i okolica w latach 1233 - 1914" ks. Henryka Karbownika wydaną w 1998 r., ponieważ uważam to opracowanie za najbardziej wiarygodne z dostępnych.

Nie wdając się w jakieś głębsze dywagacje przyjrzyjmy się co można znaleźć na kartach książki ks. profesora.
"(...) Po upowszechnieniu się w Polsce chrześcijaństwa i jego ugruntowaniu w społeczeństwie, śladem zachodniej Europy przystąpiono do organizowania sieci parafialnej na ziemiach polskich. Tworzenie parafii było spowodowane reformami papieża Grzegorza VII (1073 - 1086), który zmierzał do uniezależnienia Kościoła od władzy świeckiej. Jego reformy były wprowadzane w Polsce na początku XIII w. przez arcybiskupa Henryka Kietlicza (1199 - 1219)(...)
(...)Działo się to przy udziale i za wiedzą biskupa, który wystawiał akt erekcyjny dla tworzącej się parafii. W ten sposób powstały na przełomie XII i XIII w. parafie w Żarnowie, Bedlnie, Gowarczowie, Opocznie, a wśród nich był Białaczów.(...)" (ks.H. Karbownik, "Białaczów i okolica", rozdz. II, s. 34 i 35)
[W. Wiśniowski, "Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji", W: Kościół w Polsce, t. I, Średniowiecze pod redakcją J. Kłoczkowski, Lublin 1968, s. 249, 261.]

Rozszerzona zawartość newsa

Dalej możemy przeczytać :
"(...) Jan Długosz, wielki historyk Polski, opisując w XV w. uposażenia kapituł i parafii w Polsce, nadmienił w swym dziele, że w roku 1196 dziesięcina z ról dworskich położonych na terenie parafii Białaczów była przeznaczona dla prebendy żarnowskiej, która należała do kościoła Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu. Dziesięcina zaś snopowa z ról kmiecych była pobierana przez proboszcza w Białaczowie.(...)" (ks.H. Karbownik, "Białaczów i okolica", rozdz. II, s. 35)
[J. Długosz, "Liber beneficiorum", t. I, s. 376 ? 377; K. Potkański, "Pisma pośmiertne", Kraków 1929, t. I, s. 145 - 146]
W pracy ks. Karbownika możemy też znaleźć informacje o rodach, które były w średniowieczu właścicielami dóbr białaczowskich i samej miejscowości. Naturalnie interesują mnie czasy najdawniejsze czyli czasy, gdy dobra białaczowskie należały do wielkiego rodu Odrowążów.
"(...) Dwór białaczowski został wyodrębniony z posiadłości koneckich pod koniec XII w. Według kronikarskich zapisów Saul Odrowąż z Końskich, prawnuk lub wnuk Prędoty Starego przekazał swemu synowi Janowi posiadłości białaczowskie. Należy domniemywać, iż w ich skład wchodził nie tylko Białaczów lecz także okoliczne wioski, które stały się w latach późniejszych bazą dla powstającej parafii.(...)" (ks.H. Karbownik, "Białaczów i okolica", rozdz. I, s.18)
[S. Trawkowski, "Prędota Stary", Polski Słownik Biograficzny, t. XXVIII, Wrocław 1984 - 1985, s. 445 - 447; Archiwum Diecezjalne w Sandomierzu, "Akta parafii Białaczów", t. II, b. pag. Inwentarz z roku 1889]
Interesujące są też próby ustalenia daty powstania Białaczowa przez profesora Stanisława Arnolda, na które również powołuje się ks. H. Karbownik. Oto cytat z jego pracy.
"(...) W dokumentach źródłowych nie ma najmniejszej wzmianki o dawności Białaczowa. Jedynie profesor St. Arnold dowodzi w sposób pośredni, iż Białaczów i niektóre okoliczne wioski już istniały przy końcu XII w., a swoje stwierdzenia opiera na fakcie mającym miejsce w r. 1191, kiedy arcybiskup Piotr nadał kościołowi NMP w Sandomierzu wszystkie dochody należące do kaplicy w Żarnowie. Tymi dochodami były dziesięciny z ról kmiecych, którymi były obciążone wioski istniejące już w r. 1191. Do takich należały: Białaczów, Miedzna Drewniana, Parczów, Sędów, Radwan, Wąglany i Żelazowice.(...)
(...) Nazwa miejscowości Białaczów występuje w dokumentach po raz pierwszy w r. 1233. Jest w nim mowa Krzesławie Odrowążu jako komesie, możnowładcy pochodzącym z tejże miejscowości. (...)"
(ks.H. Karbownik, "Białaczów i okolica", rozdz. IV, s. 111)
[St. Arnold, "Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski Piastowskiej (XII - XIII)", W: Prace Komisji dla Atlasu Historycznego, Kraków 1927, z. 2, s. 87 - 89]
[J. Długosz, "Liber beneficiorum", t I, s. 425, 365 - 377]
[Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. II, wyd. F. Piekosiński. Monumenta Medii Aevi Historica, t. IX, Kraków, nr 403, s. 48 - 50]



Z tych informacji jasno wynika, że najdawniejszą datą, z którą mamy do czynienia jest rok 1191, gdzie można mówić już o istnieniu Białaczowa jako wioski dającej dziesięcinę do kaplicy w Żarnowie. Pozostałe fakty potwierdzają, że Białaczów już wtedy istniał. I choć pierwszy dokument, w którym miejscowość się wymienia jako siedzibę możnowładcy Krzesława Odrowąża pochodzi z roku 1233, to dla mnie osobiście nie ulega wątpliwości, że za datę istnienia Białaczowa należy przyjąć rok 1191. Z pewnością faktyczna data powstania to co najmniej kilka lub kilkanaście lat wcześniej, ale ustalenie tego obecnie jest niemożliwe.
A dlaczego to wszystko napisałem? Redakcja EKG chce zaproponować wszystkim, a szczególnie władzom gminy rozpoczęcie dyskusji w poruszonym temacie. Uważamy, że mieszkańcy miejscowości o tak długiej historii powinni postarać się o przyjęcie konkretnej daty jej powstania. Może to być data symboliczna, ale to przecież miłe móc powiedzieć, że mieszka się w miejscowości o ponad 800-letniej historii.

Piotr Kolczyński

Informacje w nawiasach prostokątnych : źródła podawane przez ks H. Karbownika w "Białaczów i okolica w latach 1233 - 1914"

Piotr Kolczyński